Çünkü kitap bir fehimandır, eşyadan değil.

Belli bir nesne olarak gözümüzün önüne canlanan kitabı mutlak kitap mevkiine bi’l-farz tayin edeceksek dijitale dönüşüm meselelerinde isabet kaydedemeyiz. Öte yandan… kitap bir gayeden ve o gayeye dahil failelerden ibarettir diye ısrar edeceksek bi’l-hassa, yenideki şeklini ve maddesini görmezden gelmek hatasına düşeriz.

Kezalik… Kur’an-ı Kerim bi’ş-şey kitaptır. Fakat Kur’an’da buyrulan ‘kitap’ o şey değildir. Hal ve keyfiyet böyledir de okuduğumuzun imlaı ve tevkifi hiçbirşey midir? Değil elbet. Kalbe, zihne, zikre intikal eden ve ettirilendir kitap. Tahayyül, tasavvur, teemmül, tefehhüm, tasdik için ve onları câmi lazım bir mecradır kitap.

Ketmedilen değilse yahut güya şerhedilen güya serhedilen değilse bir meram, o, kitaba gelir, mektuba gelir, mektebe gelir, getirilir. Söze gelir, yazıya gelir. Sözle getirilir, yazıyla getirilir. Gelişi ve getirilişi insan yapıp etmesi cümlesinden bir icadetmek ve cihazlamak tecrübesinin mahsulü olan kitabın ‘cins’ değeri vardır. Ve elbette türleri vardır. İcat ve cihazla tahdit edilemeyecek manasında isim olan kelimelerin yani âyâtihî’nin ve celâlihî’nin lemihası, istiaresi değerindeki kitaba hiç girmeyelim burada. Türler… beşeri hitabın cismî yahut latif hafızalara tesbit edilen türleriyle kitaplar; hayli fasıllarda, hassa ve arazlarıyla nice zamandır tecrübe edilegeldi.

Nâkil muhafızların bizatihi kitap olmaklıkları vardır. Hem dilleriyle hem halleriyle, edalarıyla. Sonra tahtaya, taşa, saca, pişmiş toprağa, sütuna ve duvara çekilmişleri vardır kitabın. Pestil edilmiş nebattan askılık yahut seyyar satıhlara işlenmiş ya da dokunmuş bezlere basılmış ve de deriye tabaklanmışları vardır kitabın. Kağıda geçirilmişleri vardır. Şimdi plastiklere tahvil ediliyor çoğunluk. İster boyayla ya da kazınarak ister manyetizmaya tutundurarak. Ve’l-hasılı ve’t-takdirihi maddesi ve şekli sabiteye tabi durmuyor. Niye durmuyor imiş açıklanması lazım elbet. Önce tecilen, kitabın eşya olmamaklığını izah ediyoruz, edelim.

Bir nesle ve nesiller boyu müktesebatından bahisleri zabtedip orada muhafaza etmek ihtiyacı gelir. Bu ihtiyaç dünya durdukça insanoğlunun sabit emellerinden biri kalacaktır ve nice işleriyle icatlarıyla/cihazlarıyla insan o ihtiyaca kendini koşacaktır.

Bir nesle ve nesiller boyu istikbalinden ve halinden bahisleri incelemek ve öğrenmek ve o sayede hale yola koymak ihtiyacı gelir. İnsan teki ve cemi durup devam ettikçe müktesebatı üzerinden aklî intikallerle karşılanacaktır o ihtiyaç.

Ve yine bir nesle, nesillere müktesebatı kullanmak ihtiyacı gelir. Bu ihtiyaç da o müktesebatı ele ve göze ezcümle hassalara arzedilebilir kılmakla karşılanacaktır.

Yani kitap hafızaya aittir, akla aittir, hassalara aittir. Hafızanın fizik alanda gerçeklenmesine dair örnekleri zikrettik az önce. Şimdi hassalara… yani ten’e, göz’e, kulak’a, burun’a, dil’e münhasır ya da müşterek gerçeklenmesine dair örneklere bakalım. Elbette bunlardan en yaygın ve en çok tasarrufa medar olanı göze hitap edenidir. İster harfler ve rakamlarla ister çizgi ve suretlerle meydana çıkarılsın onlar görmek hassamıza uyan mekan-mecra, alet-cihaz, hal ve hareket gerektirdikleri veçhile bizi belli suret ve şartta meşgul ederler. O suret ve şartla kendilerini kullanırız ve o surete, şarta bağlı şeylerle kendilerini kullandırırlar. Bugün adına ekran dediğimiz şeyde gördüğümüz müktesebat, dün, nice değişik mecradan okuğumuz yahut baktığımız şeyler idi. Kulağa gelir müktesebat, dün, göze gider yoldan nakline yarayan şartlara arzedilmez, tatbik edilmezdi. Şimdiki keyfiyette arzedilemezliği ve tatbik edilemezliği kusur sayıyoruz.

Saksısı içinden sergüzeştini de çıkarıp okuyabileceğiniz ve aynı sıra dilerseniz hem koklamanıza hem dokunmanıza amade şekilde size tabiyatını dile gelip arzeden nebatların ansiklopedisini edinmek işten bile değil bugün. Ya da öylesi bir hayvanat ansiklopedisini edinmek… tarihçe, haber, hatırat, iktisadiyat, coğrafya, lügat, meslek, sanat, seyahat kitaplarının bütün hassalarımıza ayrı ayrı veyahut birinden birkaçına hitabetmesi mümkün. Müktesebatın hem muhafazasına hem muhataba taşınmasına aynı anda yarayan cisimleniş ve cihazlanış; münderecatı muhataba birçok vecheden vasıl kılmakta da vasıta oluyor. Bir manzarayı hem saklayabilirsiniz hem dinleyebilirsiniz hem koklayabilirsiniz artık. Hem de dokunabilirsiiz ona. Muttali olmak için onun başka başka ‘gerçeklenmesine’ yarayan eşyalara, artık onları farza yakın izafette mümkün kılan latifet eklenebilinmiştir. Binaenaleyh dün mülaki olmak için ancak ‘essahına’ gitmek lazım gelen hadisat ve cemadat farzı mümkün keyfiyeti haiz kılınmıştır.

Aynî intikal, aklî intikal, arzî intikal. Müktesebatın mevcudu intikal gayesi yoksa yoktur. Ve o intikal üç türdedir. O her bir tür fasılları, hassaları ve arazları muvacehesinde tefrik edilebilir. Kitabın faslı, hassaı, arazı itibariyle ayniyesi ve arziyesi faklılaşan türlerinin aklî intikal gayesinde mezcedilmesi demektir ki, dijital kitap bize, kendisinin bir fehmediş zarfı olduğunu tekrar hatırlatmalıdır.

Diyelim ki bir cümle onun imlaı suretinde karşınızdadır ve lafzedilişine de aynı sıra muttali olmaktasınızdır. O cümlenin ve kelimelerinin lügat karşılığına, deyişlerle sarfına, eşyaya ya da fiile emsal olan resmine veya filmine, muhtelif meslek ve mesaide ıstılahına, sair lisanlarda tercümesine de muttali olmaktasınızdır. Bu aklî intikale yarayışlı her kaynak mecra onu fehmedebilmenize, onunla fikredebilmenize, değişik zikre arzedebilmenize aracılık edeceği için meyledilen mecradırlar. O cümlede ve kelimelerde mündemiç her ne şey var ise zihninizde taayyün edilmeye hazırdır ve nail olmaya azmedersiniz. O halde siz o şeye vakıfsınızdır yani! Fikredişin doğurduğu ve doğduğu tahsil gailesi zaman, mekan ve hareket bakımından şimdicelik, buradalık ve sonuçlandırma tatmininde pek âlâ dereceye sadece ‘akıl melekemizde’ sahiptir çünkü.

Bunu amil bir kitap var mıdır? Evet, dijital kitap tam da budur, bu olmalıdır. Dijital kitap dimağa geliş ve aklediş cereyanını en kuvvetli besleyen, içeriği arzu etmeye lazım duranların hepsinin zîci olan bir kitaptır. Öyle olmalıdır.